CEMAL SÜREYA

BİLİNÇLİ ATILIMLARI, İNCE YERGİSİYLE ÖNCÜ ŞAİR

İkinci Yeni’nin şair ve kuramcılarından Cemal Süreya (1931-9 Ocak 1990), şiiri aşkla, yaşamla, toplumun sorunlarıyla yoğuran öncü şair; edebiyatın asıl damarının attığı dergilerle, dergicilikle iç içe olan bir edebiyatçı; denemeleri, günlükleri, portreleri ile kuşağına ve genç kuşak edebiyatçılara sahiplenen bir edebiyat dostu, ustası; edebiyat sevgisiyle dolu bir çevirmen; edebiyatı toplumsal görevleriyle ele alan bir düşünce adamı; tüm bunlarda dile gösterdiği özenle, Türkçeyi kullanmadaki titizliğiyle “Şiir dil işidir. Dilde yangınlar yaratmak sanatı... Türkçe bilenin işi rast gider...” ve Yabancı Dil adlı şiirinde, “Beş dili biliyormuş ünlü kişi/ Ünlü ve saygıdeğer/ Bir de Türkçe öğrense/ Altı eder.” diyen bir dil sevdalısıdır...

Şiirle yoğrulan bir yaşamı olduğu halde 6 şiir kitabı (“Üvercinka, Göçebe, Beni Öp Sonra Doğur Beni, Sıcak Nal, Güz Bitiği, Sevda Sözleri”) sunan yani az şiir yazan bir şair olan Süreya, söylencelerden destanlara, kutsal kitaplardan halk şiirimize, divan şiirinden Fransız şiirine birçok kaynağı dehşetli bir susuzlukla içip bütünleştiren, bu kaynakların sularına biçim ve kurgu ustalığını katarak, sabırla örülmüş dize duvarlarını yükselterek kendine özgü şiir yatağını yaratan bir öncü şairdir. “...Gizlidir aşk, yine de dünyaya ilan edilmek ister./ Yasadışıdır, yine de yasallık peşindedir...” diyen aşk şairliğini, “Uzat saçlarını Frigya,/ Yârimsen,/ Yurdumsan./ Söz ver Anadolu!” diyen yurt sevgisinin şairliğiyle bütünleştiren bir şairdir. “Şiir Anayasaya aykırıdır,” diyen; şiirini insandan, insanın yaşadığı sorunlardan damıtan; şiirden kıskançlığı kaldıran, şiirindeki özgünlükten ödün vermeyen bir has şairdir…

Yaşamı şair olarak gören ve şiirdeki çarpıcılığı, bilinçli atılımları, şaşırtıcı yenilikleri, ince yergisiyle öncü olan bir şairdir. “Şair olmak şiiri kapsar, ama ondan öte bir şeydir, bir tavırdır. Şiirden başka alanlarda, şiirdekine göre daha fazla var olmuş bir kişi için ‘şair’ sanını ve kimliğini yitirmemiş olmak az şey değil...” diyen bir şairdir. Ali Püsküllüoğlu, “Cemal Süreya’nın şiirinde siyasa, dar anlamda kalmaz, evrensel bir insan kavramıyla, insanca bir düzen kavramıyla birleşir...” der. Ceyhun Atuf Kansu’ya, “Cemal Süreya ve Yunus Emre/ Ne güzel yağıyorlar Türkçeye” dedirten Süreya, “Şair, şiir yazan kimse demek değil; onun ötesinde bir varlık. Şair, bu tavırdır ve şiirinin de üstünde bir yerdedir,” diyen, şiirleriyle insanı ve yaşamı aydınlatma çabasında olan bir şairdir. İnsanın ve yaşamın gizlerine ulaşma çabasındaki bir şairdir. Yalnızca şair olarak kalmayan bir şairdir; ki şair tavrı budur!.

“Dergiler edebiyatın laboratuvarıdır” düşüncesinde olan Cemal Süreya’nın en önemli özelliklerinden, farklılıklarından biridir dergi olayı. Dergi ve gazetelerde yazdığı deneme ve günlükleri ütopyası olan bir düşün ve sanat adamını çıkarır karşımıza. “Papirüs’ten Başyazılar (Der. Z. Tekkanat), Oluşum’da Cemal Süreya (Haz. N. Kadıbeşegil), Şapkam Dolu Çiçekle, Günübirlik (Uzat Saçlarını Frigya), Aydınlık Yazıları: Paçal, 999. Gün: Üstü Kalsın (Günler), On Üç Günün Mektupları (“Biz gözyaşını gizleyen insanlarız/ Biz kahkahamızı da gizleriz/ Biz koşuyu kaybettikten sonra da koşan atlarız” der bu sevgiyle, dille, sanatla dokunmuş mektuplarının birinde.), 99-Yüz (“Paranın egemen kılınmak istendiği bir dünyada yalnız şövalyelerden biri” olan, “sözcük kuyumcusu” Cemal Süreya’nın kendisi de sürpriz bir biçimde bir dostunun kaleminden konuk olur bu sayfalara.), Folklor Şiire Düşman” adlı kitaplarda gördüğümüz araştırmacı, sorgulayıcı, değerlendirici, hesaplaşıcı bir kimliktir…

Cemal Süreya hakkında, “Şairin Hayatı Şiire Dahil” (Haz. F. Perinçek-N. Duruel), “Cemal Süreya Arşivi” (Haz. F. Perinçek), “Üç Şair: Nâzım Hikmet-Cemal Süreya-Ahmed Arif” (M. İlhan Erdost), “Cemal Süreya ile Konuşmalar: Güvercin Curnatası” (Haz. N. Duruel); “Dostlarının Kaleminden Cemal Süreya Portresi” (Haz. Z. Tekkanat), “Cemal Süreya’ya Mektuplar” (Ahmed Arif), “Cemal Süreya: Üstü Kalsın” (Haz. G. Cengizhan), “A’dan Z’ye Cemal Süreya” (Haz. N. Duruel), “Cemal Süreya Şiirinde Kadın ve Erotizm” (Ö. Özmeral) adlı kitaplar sunuldu edebiyatımıza…

Erdost, “Düşüncemizi doğrudan değiştirmemiş olsa da düşünüşümüzü inceden inceye zenginleştiren bir düşünce ustası. Dilin ve şiirin gizli avcısı. Dostluğun ve arkadaşlığın ‘ince dumanı’… Sosyalizm, onun ilkin açık, sonra gizli sevgilisi oldu. Yani sosyalizmi sevmenin yasak olduğu günlerde gizlemedi sosyalist olduğunu. Sosyalizmin ‘moda’ olduğu günlerde de çığlıklanmadı ‘ben sosyalistim’ diye,” sözleriyle tanımladı onu…

Kısa Türkiye Tarihi-I şiiri, “Şelaleye düşmüştür zeytinin dali;/ Celaliyim Celalisin Celali.” dizelerinden oluşan, çocuklar için “Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi” adlı bir kitabı, “Yürek ki Paramparça” adlı çeviri şiirleri, “Mülkiyeli Şairler”, “100 Aşk Şiiri” adlı seçkileri,Balzac-Vadideki Zambak, Flaubert-Madam Bovary, Exupéry-Küçük Prens başta olmak üzere pek çok çevirisi de olan Cemal Süreya’yı ölüm yıldönümünde saygıyla anıyoruz.