İtalya, Roma, Latium, Lazio, Tivoli, Siena…

MorgülMahiye

Bir roman başlıyor...

Konusu Etrüsklerin Türk kökenli oldukları kadar önemli, çünkü Roma devletini kuran Latium'ların /Lazio'ların, kim oldukları, Doğu Karadenizli Laz Türkleri olduğu bundan sonra konuşulacak.

İtalya’nın Lazio futbol takımı çok ünlüdür, bilinir, fakat kökenlerinin nereli olduğu da konuşulacak bundan sonra.

Lazio sahilindeki denizin adı ayrıca önemli, o da Turan Suyu, tıpkı Akdeniz’in Mete Turan’ın Suyu olduğu gibi.

Sözü edilen TİVOLİ (ok.Tafuli) şehri Rize'de çok yakın dostlarımın aile kök adı olan "TAFULİ" ile aynı okunmaktadır. Özellikle bu nedenle ilgimi çekti. Belirtmeliyim ki, Tafuliler’in Rize’ye geldikleri yer ise, hepimizinki gibi, Kafkaslardan ötededir.

Artık internette yerel Rize sözcükleri arıyorum; KOLİVA, KOLLİVA, GOLİFA gibi sözcükler girmeye başladım. Koliva haşlanmış mısır demektir Rize’de, Kıbrıs’ta ve Moldavya’da haşlanmış buğday ve yeni öğrendim ki Ermenice’de de var; mısır tarlasındaki bekçi kulübesinin adıdır. Bunu bana söyleyen Hemşinli Nuray Akman ağabeyimizdir; köklerinin BOLKAR Türkleri olduğunu, Kafkasların kuzeyinden geldiklerini, bu nedenle bir çok sözcüğümüz tutmaz der. Ermenice ve Rize şivesinde ortak sözcüklerden “kutali” (kazan kepçesi) aradım internette, yine İtalyan ve Arnavutça soyadı olarak çıktı karşıma. “Koliva” da Sırbistan’dan Endonezya’ya kadar soyadı olmuş.

Bir ot olan “Livor” aradım, bir de “livora”, bu sözcükler de Lazca ve Rize şivesindendir. İnanılır gibi değil, “Livor” tıp sözcüğü çıktı, evet, biz de ısırganın acısını livor otu sürerek yok ederiz. İşte tıpta, Latince sözcükler içinde, ne kadar doğal. Latince’nin kökü Lazca çıkıyor.

Çok eğlenceli; siz de arayın, yerel sözcüklerimiz nerelerde isim olmuş?

Ali Kotan adlı Trabzonlu ressamın sergi duyurusu geldi elime;soyadına bakınca ilk aklıma gelen Uygur Kaşgar bölgesindeki HOTAN şehri oldu. Çünkü Rize yerli bezi olan Çerşan orada da aynı desenle günlük örtü oluyor, oradaki adı da HOTAN BEZİ. Recai KUTAN'ı da anımsadım bu arada.

İnternette “Latium” sözcüğünü girmenizi öneririm. Belki de her birimizin kendi çevresinde bildiği bir çok aile adını burada köy kasaba adı olarak göreceksiniz.

Tivoli adıyla girdiğim aşağıdaki siteden bakın neler çıkardım. Eğer siz de girerseniz daha ilginç şeyler bulacaksınız: http://de.wikipedia.org/wiki/Tivoli/Italien Tafuli Foli /Tafuli Şelale Çukuru’nun resmi var.

Falle: Düşmek, düşerek inilen çukur.

“Çiktum dere yukarı

Buldum kuşun FOLİNİ

Pencereden eşağa

Ver boncukli koluni“

Diyor ki; Tivoli’nin adı antik Tibur’dan geliyor.

Tibur: TİMUR

“TİBOR”, Macarca erkek adı veya soyadıdır. (Hun Türkleri, Akhunlar)

Macar ressam Katona TİBOR’u anımsadım. (Bana bir tablosunu armağan etmişti, evimde asılıdır.)

Ya Siena şehrine ne demeli? Oralılar da şaşkınlık anında "UYYYY!.." diyorlar Karadenizliler gibi.

Şimdi Trabzon Zigana geçidini düşününüz ve lütfen yerel şiveyle "Zigana" söyleyiniz. Yumuşak bir ğ harfi var yok gibi, ZİĞANA deriz; olur Siena.

Veya, Rize’nin ZİVANA tepesine "Siğana" dediğimiz gibi, o da olur "SİENA"

Bir de internette Siena’ya bakınız, manzarası nereye benziyor?

Dağlarda kurulmuş bir şehir, kuruluşu M.Ö.900 yıllarında ve Etrüskler, yani Ön-Türkler tarafından kurulmuş. ZEYNA diye seslendirirlermiş; yani Karadenizli mitolojik Amazon kadınların simgesi kadın dövüşçü Zeyna. “Zeyno” diyecek neredeyse, Zeynep yani. Ya da Erzurum’dadır, “Zeyno” kız gelin olacak, kınası yakıldı; “Zeyno güzel, Zeyno tatlı..”

Ya da, bizim Haldozlu “Zeyne” aba, ya da “Saynur “ yenge.

Siena, like many other Tuscan hill towns, was first settled in the time of the Etruscans (c. 900 BC to 400 BC) when it was inhabited by a tribe called the Saina.

Bir de "İtri" şehri var Lazio'da. Küçücük bir yerin adı. Fakat sanki Kaçkar'ın yaylalarından denize doğru bakıyorsun, yürek titreten Karadeniz manzarası!

İnsanlar geldikleri yere benzeyen yerde otururlar, aynı adı buraya verirler. Bunu bir daha düşünüyor insan. Yeni kuşaklar bilmez; “Itri”, kısaca, Dede Efendi'den daha önce yaşamış büyük Türk bestekârıdır.Bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/Itri

Not: Bu yazıda sözünü ettiğimiz İtalya’nın Lazio bölgesini gezmek için özel bir tur düzenleyen olursa lütfen haberimiz olsun. Bir de, Trabzon Spor ile Lazio Spor’u “Tarihi Şeref Buluşması Maçı“na davet etmeli! Lazio gazetelerinde teklifimiz yazılsın önce, “Türkler Avrupa Birliğini istemiyor ama Romalı akrabalarıyla kadeh kaldırmak istiyor“ diye manşet atarlar, ne iyi olur.

Sponsor aramaya başlayalım mı?

Bir sürpriz daha: Fırtına Deresi’ne biz “Furtuna“ deriz. Peki İtalya’da Fortuna adıyla ne var dersiniz? Hem de Fırtına Deresi’nden oraya gittiklerini söylemekte olanlar olduğunu söylesem inanır mısınız? Carl Orff’un, Carmina Burana oratoryosundaki ünlü koro bölümüdür « Fortuna », ne gün kabaracağı bilinmeyen o derenin adı verilen Talih Tanrısıdır « Fortuna ».

Tarihini bilmeyenin coğrafyasını başkası çizermiş. Haritamızı gözümüz gibi korumak dileğiyle.

#maviMÜZE